Ustawodawca podjął w tym roku próbę usankcjonowania w polskim systemie prawa instytucji fundacji rodzinnej. Polska fundacja rodzinna w teorii miała być wzorowana na fundacjach tego rodzaju działających w wielu zagranicznych porządkach prawnych, jednakże najnowsza wersja projektu ustawy o fundacji rodzinnej (z dnia 15 października 2021 roku) („Ustawa”) raczej daleka jest od wzorców funkcjonujących w zachodnioeuropejskich systemach prawa, takich jak Lichtenstein, Holandia, Austria czy Malta.  Fundacja rodzinna, znana i funkcjonująca od dawna w wielu zagranicznych jurysdykcjach jest częstym narzędziem służącym zabezpieczeniu rodzinnego majątku i biznesu w wymiarze wielopokoleniowym, zwłaszcza przed ryzykiem związanym z ewentualnym podziałem majątku w drodze spadkobrania lub egzekucji. Taka fundacja działa w sposób zbliżony do spółki, chociaż zwrócić należy uwagę na to, iż fundacja prywatna nie posiada członków, akcjonariuszy, ani udziałowców. Wśród legislacji europejskich, które pozwalają ustanowić tego rodzaju strukturę, lokalne przepisy dają szeroką swobodę w zakresie kształtowania treści statutu oraz zasilania takich podmiotów majątkiem.

1. Główne cechy charakterystyczne Fundacji Zagranicznych

Prywatna fundacja zagraniczna („Fundacja Zagraniczna”) to instytucja posiadająca osobowość prawną, której celem jest zarządzanie majątkiem przekazanym przez daną osobę fizyczną lub prawną, w sposób przez nią określony oraz dysponowanie tym majątkiem zgodnie z wolą założyciela Fundacji Zagranicznej. Masa majątkowa, gromadzona jest w Fundacji Zagranicznej w celu późniejszego jej dystrybuowania na rzecz zdefiniowanej grupy sukcesorów, przy czym ani fundator, ani sukcesorzy nie mają jednak prawa do swobodnego korzystania z jej aktywów. Samo wniesienie majątku do Fundacji Zagranicznej (poza nielicznymi wyjątkami) jest z zwolnione z opodatkowania. Dokumenty założycielskie Fundacji Zagranicznej mogą wprost wskazywać, że wyłącznym jej celem jest dobro i ochrona majątku konkretnych osób (sukcesorów jej majątku, czyli tzw. beneficjentów). Decyzje co do sposobu zarządzania majątkiem oraz odnośnie dystrybucji środków zgromadzonych w Fundacji Zagranicznej podejmuje odrębnie powołany do tego organ reprezentacyjno-zarządczy. Beneficjentem Fundacji Zagranicznej może zostać zarówno fundator, jak i członkowie jej organów, protektor, czy też jakakolwiek inna osoba trzecia, bez żadnych ograniczeń. Fundacja Zagraniczna w żadnym stopniu nie odpowiada swoim majątkiem za prywatne zobowiązania beneficjentów ani fundatora. Fundacja Zagraniczna, aby korzystać ze zwolnień podatkowych, nie powinna prowadzić działalności gospodarczej, a swoją aktywność ograniczać do stałego zarządu i zachowania majątku. Niemniej Fundacja Zagraniczna ma możliwość jej prowadzenia i wtedy taka działalność jest stosownie opodatkowana.

Fundację Zagraniczną łączą z fundatorem więzy osobiste, a nie więzy majątkowe (ewentualnie prawo do kontroli), w konsekwencji przez pokolenia trwania Fundacji Zagranicznej nie ma przedmiotu majątkowego, który mógłby być podzielony w ramach spraw majątkowych (np. spadkowych) fundatora czy też sprzeniewierzony.

2. Charakterystyka regulacji dotyczących Fundacji Rodzinnej

W przeciwieństwie do fundacji tworzonych dotychczas zgodnie z przepisami prawa polskiego na podstawie ustawy o fundacjach, polska fundacja rodzinna („Fundacja Rodzinna”), której dotyczy projekt Ustawy nie będzie musiała posiadać żadnych celów użyteczności publicznej. Za pomocą Fundacji Rodzinnej, fundator będzie mógł trwale zabezpieczyć swoich sukcesorów, nie tylko w pierwszej linii dziedziczenia, ale także w dalszych pokoleniach, poprzez ustalenie zasad przekazywania majątku zgromadzonego w Fundacji Rodzinnej do beneficjentów, w sposób i w czasie przez niego określonym. Fundacja Rodzinna będzie podmiotem posiadającym osobowość prawną, którego celem będzie zarządzanie majątkiem przekazanym przez daną osobę fizyczną i dysponowanie nim na rzecz sukcesorów jej majątku, czyli tzw. beneficjentów, zgodnie z wolą jej założyciela. Beneficjentom w ramach Fundacji Rodzinnej będą przypadały albo świadczenia albo mienie polikwidacyjne. Ani fundator, ani sukcesorzy nie będą mieli prawa do dysponowania majątkiem Fundacji Rodzinnej po jego przekazaniu na jej rzecz. Majątek ten nie będzie podlegał prawu spadkowemu, ani ewentualnej egzekucji będącej rezultatem zobowiązań beneficjentów, również nie będzie mógł być przekazany zewnętrznemu inwestorowi, jeśli tak zdecyduje fundator. Organy Fundacji Rodzinnej powołane w jej statucie będą dysponowały jej majątkiem zgodnie z wolą fundatora. Projekt Ustawy nie jest pozbawiony wad na tle ustawodawstwa innych krajów, które posiadają takie rozwiązanie prawne. Najdalej idące różnice dotyczą regulacji projektu Ustawy, zgodnie z którymi Fundacja Rodzinna, będzie odpowiadała solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed jej utworzeniem, a także za wykonanie powstałego po jej utworzeniu obowiązku alimentacyjnego obciążającego fundatora. W przypadku Fundacji Zagranicznej regułą jest, że nie ponosi ona odpowiedzialności solidarnej wraz z fundatorem po wniesieniu do niej majątku przez fundatora, ponieważ od tego momentu następuje całkowity rozdział władztwa ekonomicznego od prawnego.

3. Podstawowe założenia regulacji o Fundacjach Rodzinnych

Przepisy regulujące tworzenie i funkcjonowanie Fundacji Rodzinnej, a także prawa i obowiązki fundatorów oraz beneficjentów, zostały ujęte w odrębnej Ustawie. Fundacja Rodzinna ma być osobą prawną z siedzibą na terytorium RP. Fundację rodzinną będzie można utworzyć na podstawie oświadczenie fundatora o jej utworzeniu w akcie założycielskim, albo w testamencie. Utworzenie Fundacji Rodzinnej wymaga: oświadczenia fundatora o jej utworzeniu, ustalenia statutu wskazującego beneficjentów, wniesienia określonego mienia oraz wpisu do rejestru Fundacji Rodzinnych, z którą to chwilą taki podmiot nabędzie osobowość prawną. Rejestr Fundacji Rodzinnych będzie prowadzony przez Krajowy Rejestr Sądowy. Fundatorem Fundacji Rodzinnej może być jedynie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Fundator będzie ustalał krąg beneficjentów Fundacji Rodzinnej oraz zakres ich uprawnień, przy czym beneficjentem Fundacji Rodzinnej może być osoba fizyczna lub organizacja pożytku publicznego. W przykładowym scenariuszu beneficjenci, będą mogli równocześnie prowadzić rodzinne przedsiębiorstwa z poziomu zarządczego, tak aby zagwarantować stabilny rozwój firmy, przy jednoczesnym  braku możliwości sprzedaży przez sukcesorów udziałów/akcji spółek wniesionych przez fundatora do Fundacji Rodzinnej. Podstawowym dokumentem Fundacji Rodzinnej będzie jej statut, określający m.in. jej nazwę, siedzibę, cel, sposób określenia beneficjentów, czas trwania (jeżeli jest oznaczony), wysokość funduszu operatywnego, majątek Fundacji Rodzinnej w chwili jej ustanowienia, zasady dotyczące działania członków organów, a także zasady reprezentacji Fundacji Rodzinnej. Organem zarządzającym dla Fundacji Rodzinnej będzie zarząd, a organem nadzoru – Rada Protektorów. Wszyscy bądź wybrani beneficjenci będą mogli tworzyć zgromadzenie beneficjentów – organ mający za zadanie głównie uzupełnianie składu organu nadzorczego, a w przypadku jego braku – organu zarządzającego. Fundator jest zobowiązany do wniesienia do Fundacji Rodzinnej mienia przeznaczonego na realizację jej celów, w wysokości odpowiadającej wartości zobowiązań Fundacji Rodzinnej w pierwszym roku jej funkcjonowania, co najmniej 100.000 zł. Darowizny na rzecz Fundacji Rodzinnej może dokonać fundator albo osoba, która jest albo byłaby powołana do spadku jako spadkobierca ustawowy po fundatorze albo po jego małżonku, wstępnym lub zstępnym.. Dokonanie darowizny na rzecz Fundacji Rodzinnej przez osobę inną niż fundator nie spowoduje, że taki darczyńca stanie się fundatorem. Prawa i obowiązki fundatora są niezbywalne, chyba że statut będzie stanowił inaczej, a fundator nie będzie odpowiadał za zobowiązania Fundacji Rodzinnej. Fundacja rodzinna nie będzie mogła wykonywać działalności gospodarczej za wyjątkiem działalności określonej ściśle w katalogu zamkniętym, wskazanym w projekcie Ustawy. Ponadto Fundacje Rodzinne zostały objęte tzw. zwolnieniem dywidendowym (które polega na tym, że jeżeli spółka wypłaca dywidendę swojemu wspólnikowi, a otrzymujący dywidendę podmiot posiada nieprzerwanie co najmniej 10% udziałów przez okres co najmniej 2 lat, to wypłata dywidendy korzysta ze zwolnienia z opodatkowania podatkiem CIT), a także zwolnieniem od podatku od spadków i darowizn, ale tylko w stosunku do wypłat dokonywanych na rzecz najbliższej rodziny fundatora oraz samego fundatora (w części, jaka została sfinansowana z mienia wniesionego przez fundatora do Fundacji Rodzinnej), z wyłączeniem z wypłat pochodzących z dochodów fundacji rodzinnej uprzednio zwolnionych z CIT na podstawie wskazanego powyżej zwolnienia dywidendowego.

Zasady zakończenia działania Fundacji Rodzinnej i jej likwidacja będą zbliżone do rozwiązań znanych w prawie spółek.