Zagraniczne fundacje prywatne są zupełnie inną konstrukcją prawną niż fundacje przewidziane obecnie w polskim prawie, które de lege lata tworzone są w celu realizacji zadań społecznie użytecznych ściśle określonych przez ich statut, takich jak działalność naukowa, oświatowa, charytatywna czy na rzecz danej grupy społecznej. Środki, którymi dysponują gromadzone są dzięki darowiznom otrzymanym od osób docelowo w żaden sposób nie czerpiących zysków z ich majątku. Zagraniczna fundacja prywatna („Fundacja Zagraniczna”) jest natomiast instytucją posiadającą nie tylko osobowość prawną i majątek, ale także mającą możliwość działania w sposób zbliżony do spółki, chociaż nie posiada członków ani udziałowców. Wśród kilku legislacji europejskich, które pozwalają ustanowić tego rodzaju strukturę wyróżnić należy Fundacje Zagraniczne w Holandii i Liechtensteinie, w odniesieniu do których właściwe przepisy dają szeroką swobodę w zakresie kształtowania treści statutu oraz zasilania tego podmiotu majątkiem.

W porównaniu z polskim projektem ustawy o fundacji rodzinnej z dnia 15 października 2021 roku (więcej o tym projekcie możesz dowiedzieć się klikając tutaj), regulacje dotyczące Fundacji Zagranicznych nadal zdają się być dużo korzystniejsze niż nasze rodzime (projektowane) rozwiązania. Majątek wniesiony do Fundacji Zagranicznej przestaje być majątkiem fundatora, który posiada jedynie określone prawa kontrolne o charakterze osobistym nad fundacją. Formalnoprawnie majątek należy zatem do Fundacji Zagranicznej, posiadającej odrębną osobowość prawną i co do zasady nie jest przedmiotem dziedziczenia, a więc nie może być także przedmiotem zachowku. W rezultacie od momentu wniesienia przez fundatora majątku do Fundacji Zagranicznej nie podlega on regulacjom zawartym w Księdze IV Kodeksu cywilnego – Spadki, w tym także tytułu IV – Zachowek. W związku z tym jeszcze za życia danej osoby możliwe jest stworzenie struktury, która pozwoli na płynne przekazanie majątku i kontroli nad nim spadkobiercom w oparciu o stabilne reguły obcego porządku prawnego. W świetle obecnej sytuacji geopolitycznej, zwłaszcza w kontekście naszego położenia geograficznego, solidne zabezpieczenie majątku rodzinnego trwałą strukturą w stabilnym otoczeniu prawnym jest więc coraz bardziej pożądanym rozwiązaniem.

Główne cechy Fundacji Zagranicznych:

• Fundacja Zagraniczna to osoba prawna, której celem jest zarządzanie majątkiem przekazanym przez daną osobę fizyczną lub prawną, w sposób przez nią określony i dysponowanie tym majątkiem zgodnie z wolą jej założyciela. Powstaje w ten sposób określona masa majątkowa, gromadzona w celu późniejszego jej dystrybuowania na rzecz zdefiniowanej grupy sukcesorów. Ani fundator, ani sukcesorzy nie mają jednak prawa do swobodnego korzystania z aktywów Fundacji Zagranicznej, a decyzje co do sposobu zarządzania jej majątkiem podejmują umocowane do tego organy Fundacji Zagranicznej (w porozumieniu z fundatorem, który często pełni także funkcję protektora).
• W przeciwieństwie do fundacji tworzonej zgodnie z przepisami prawa polskiego, Fundacja Zagraniczna nie musi posiadać żadnych celów użyteczności publicznej, a dokumenty fundacyjne mogą wprost wskazywać, że wyłącznym celem jej istnienia jest dobro i ochrona majątku konkretnych osób (sukcesorów majątku Fundacji Zagranicznej, czyli tzw. beneficjentów).
• Beneficjentem może zostać zarówno fundator, jak i członkowie organów Fundacji Zagranicznej, protektor, czy też jakakolwiek inna osoba trzecia bez żadnych ograniczeń, w tym również osoby jeszcze nienarodzone (w kontekście wielopokoleniowego zabezpieczenia majątku). Beneficjenci i ich dane są poufne, jednakże dane osób, które spełniają kryteria tzw. ostatecznego beneficjenta Fundacji Zagranicznej są ujawniane w krajowych rejestrach UBO.
• Nie ma żadnych ograniczeń co do liczby beneficjentów, a Fundacja w żadnym stopniu nie odpowiada swoim majątkiem za ich prywatne zobowiązania/długi.
• Fundacja Zagraniczna, aby zapewnić sobie efektywność podatkową funkcjonowania, nie powinna prowadzić bieżącej działalności gospodarczej, oprócz takiej jaka wymagana jest w celu stałego zarządu i zachowania majątku Fundacji Zagranicznej. Nie ma przeszkód, aby Fundacja Zagraniczna pełniła funkcję podmiotu kontrolującego zależne spółki operacyjne. Dzięki takiemu rozwiązaniu Fundacja Zagraniczna staje się jednocześnie pośrednim właścicielem aktywów zgromadzonych w spółkach zależnych oraz beneficjentem zysków generowanych z ich bieżącej działalności gospodarczej.
• Fundację Zagraniczną łączą z fundatorem nie więzy majątkowe (ponieważ dane aktywa należą do Fundacji Zagranicznej), a więzy osobiste (ewentualne prawo do kontroli) – w konsekwencji przez pokolenia trwania Fundacji Zagranicznej nie ma przedmiotu majątkowego, który mógłby zostać zajęty w drodze postępowania egzekucyjnego, podzielony w ramach spraw majątkowych lub spadkowych czy też sprzeniewierzony. Statut Fundacji Zagranicznej jest pełnym odzwierciedleniem woli fundatora i pozwala przetrwać przekazanemu przez niego majątkowi w określonym kształcie jako własność Fundacji Zagranicznej przez wiele lat.

Wyróżniającymi się jurysdykcjami dla fundacji prywatnych jest obecnie Holandia i Liechtenstein.

Fundacja prywatna w Holandii 

Fundacja Zagraniczna prawa holenderskiego została zdefiniowana jako osoba prawna zawiązana aktem prawnym, nieposiadająca wspólników, która jest utworzona do realizacji swoich celów statutowych z wykorzystaniem kapitału wniesionego do Fundacji na ten cel. Fundacja Zagraniczna w Holandii jest instytucją ugruntowaną w systemie prawnym tego państwa, co zapewnia przewidywalność w zakresie stosowania prawa, a w sytuacji gdy nie prowadzi aktywnej działalności gospodarczej, korzysta z preferencyjnego reżimu podatkowego.

W Holandii występują dwa typy fundacji prywatnych – Stichting i Stichting Administratiekantoor (tzw. STAK), które odróżniają elementy konstrukcyjne, a także cele do realizacji których mogą zostać utworzone.

Fundacja Zagraniczna typu STAK wydaje świadectwa depozytowe w zamian za powierzony jej majątek (np. udziały czy środki pieniężne). Tym samym rozdzieleniu ulega władztwo ekonomiczne od władztwa prawnego w stosunku do wniesionego do fundacji majątku. Przykładowo w przypadku wniesienia udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością do fundacji typu STAK, to fundacja stanie się wspólnikiem tej spółki i zostanie ujawniona we właściwym rejestrze (np. KRS), natomiast właścicielem ekonomicznym tych udziałów będzie posiadacz świadectw depozytowych, tj. będzie posiadał w ten sposób prawo wypłat z tytułu uczestnictwa fundacji w spółce. Tutaj jednak należy mieć na względzie, że świadectwa depozytowe, jako prawa majątkowe, najpewniej podlegać będą dziedziczeniu. W związku z tym, że celem fundacji typu STAK jest co do zasady nabywanie i administrowanie akcjami, udziałami czy też innego rodzaju tytułami uczestnictwa w spółkach, mogą one znaleźć zastosowanie jako struktury holdingowe.

Fundacja typu Stichting nie wydaje świadectw depozytowych, a majątek wniesiony do fundacji przez jej fundatora zostaje całkowicie odseparowany pod względem prawnym i ekonomicznym od jego osoby. Oczywiście najczęściej fundator – celem zabezpieczenia swoich interesów majątkowych –powołuje się do pełnienia funkcji protektora fundacji, sprawując kontrolę nad jej działalnością.

Fundacja prywatna w Księstwie Lichtenstein

Fundacja w Księstwie Lichtenstein (stiftung) może działać jako fundacja realizująca cele prywatne, publiczne lub mieszane. W tym ostatnim przypadku poza partykularnymi celami danej rodziny może realizować również cele „społecznie użyteczne”. Fundacja użytku prywatnego wykorzystywana jest w szczególności do zabezpieczenia rodzinnego majątku kluczowego i jego przekazywania w wymiarze wielopokoleniowym. Fundacja ta może także stanowić sprawdzony wehikuł korporacyjny, skupiając w ramach swojego majątku różnego rodzaju tytuły uczestnictwa w spółkach i w związku z tym być wykorzystywana jako podmiot holdingowy. Wspólnym mianownikiem dla każdego z wyżej wymienionych typów Fundacji Zagranicznej jest posiadanie osobowości prawnej oraz cel jakim jest zarządzanie i dysponowanie przekazanym jej majątkiem w sposób określony przez fundatora.

Fundacje realizujące wyłącznie cele prywatne co do zasady nie mogą prowadzić działalności gospodarczej. Fundacje prywatne o charakterze korporacyjnym mogą prowadzić działalność wyłącznie w zakresie w jakim jest to niezbędne dla prawidłowego inwestowania i zarządzania aktywami fundacji, np. udziałami w spółkach. Podobnie fundacja realizująca cele społecznie użyteczne może prowadzić działalność gospodarczą w zakresie służącym realizacji tego celu.

Fundacja nie posiada organów typowych dla spółek kapitałowych, takich jak zgromadzenie wspólników, a decyzje w przedmiocie bieżącego zarządzania środkami fundacji podejmuje odrębnie powołany do tego organ – rada fundacji. Rada fundacji również reprezentuje fundację na zewnątrz oraz jest odpowiedzialna za realizację celów statutowych fundacji. Rada składa się co najmniej z dwóch członków (osób fizycznych lub prawnych), przy czym wymagane jest, aby co najmniej jeden z nich miał siedzibę lub miejsce zamieszkania w kraju jej rejestracji oraz posiadał odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie potrzebne do wykonywania takiej funkcji, potwierdzone wpisem na listę podmiotów wykwalifikowanych.

Fundacja w Księstwie Liechtenstein zapewnia stosunkowo duży poziom anonimowości (jak na dzisiejsze realia). Dane fundatora nie muszą być oznaczone w akcie ustanawiającym fundację w przypadku w którym działa on przez swojego reprezentanta. Podobnie dane beneficjentów nie są oznaczane w akcie fundacyjnym. Fundacje „użyteczności publicznej” i fundacje prywatne, które prowadzą działalność gospodarczą w oznaczonym zakresie, mają obowiązek rejestracji w rejestrze handlowym.

W kontekście anonimowości w ramach struktur obejmujących fundację w Holandii i Księstwie Liechtenstein należy pamiętać, że w krajach tych istnieje obowiązek ujawniania beneficjantów rzeczywistych, który dotyczy także fundacji rodzinnych. Jednakże właściwe ukształtowanie dokumentów fundacji w zakresie uprawnień kontrolnych oraz składu jej organów pozwala na zachowanie względnej poufności osób zaangażowanych w jej strukturę.

W ramach podsumowania trzeba wskazać, że ulokowanie majątku w zagranicznej fundacji prywatnej, z uwagi na całkowite jego odseparowanie od osoby fundatora, stanowi najwyższy poziom zabezpieczenia tego majątku przed ewentualnymi przyszłymi roszczeniami wierzycieli, zarówno o charakterze prywatnoprawnym, jak i publicznoprawnym. Pomimo oddzielenia majątku fundacji, fundatorowi mogą przysługiwać uprawnienia kontrolne o charakterze osobistym, co zapewnia mu w praktyce pełną kontrolę nad przekazanym majątkiem. Ponadto statut i inne dokumenty korporacyjne Fundacji Zagranicznej umożliwiają ustanowienie dowolnych zasad sukcesji majątku, co powinno zapewnić zachowanie ciągłości biznesu jak i bezpieczeństwo majątku rodzinnego, a więc usunięcie jednej z potencjalnych najczęstszych przyczyn konfliktów między członkami rodziny po śmierci fundatora.